المپیاد ادبی، مسابقه‌ای در سطح کشورکه دانش‌آموزان را با متون ادبی ایران مانوس می‌کند واین المپیاد، پس از المپیاد ریاضی، همگام با المپیاد فیزیک،یکی از باسابقه‌ترین المپیادهای کشور است و سال تحصیلی 67-1366 اولین المپیاد ادبی ایران برگزار گردید. شرکت دراین المپیاد برای همه‌ی دانش‌آموزان رشته‌های نظری آزاد است.

مرحله اول المپیاد ادبی

شامل ۱۰۰ پرسش چهارگزینه‌ای،از برخی کتاب‌های درسی مانند: ادبیات فارسی 1و2، زبان انگلیسی1و2، عربی 1و2 و تاریخ ادبیات سال دوم دبیرستان رشته انسانی است و برخی منابع غیردرسی، الباقی سوالات را تشکیل می‌‌دهند. این مرحله بطور معمول در بهمن‌ماه هرسال برگزار می‌گردد و بطور تقریبی ۱۰۰۰ نفر در آن پذیرفته می‌شوند

.‌مرحله دوّم، شامل 100 پرسش چهار گزینه‌ای از برخی کتاب‌های درسی و غیر درسی است. در این مرحله علاوه بر کتب حوزه ادبیات فارسی، بخش‌هایی از متون عربی و انگلیسی نیز به عنوان منابع غیر درسی معرفی می‌شوند که معمولاً از هر کدام چند سوال در آزمون مرحله دوم طرح می‌شود در پایان این مرحله 40 تا 45 نفر از داوطلبان در این مرحله پذیرفته می‌شود.

در آنجا، پس از چند هفته آموزش و آزمون و آزمون علمی، برگزیدگان پایانی مشخّص می‌شوند. ۱۲ نفر اول رشته‌های علوم انسانی و علوم و معارف اسلامی، مدال طلا می‌گیرند و ۶ نفر نخست رشته‌های ریاضی-فیزیک و علوم تجربی، درصورتی‌ که نمره‌ی علمی‌شان از آخرین طلای انسانی و معارف (نفر دوازدهم) کمتر نباشد، برندهٔ مدال طلا خواهند بود. تا پیش از سال تحصیلی ۹۰-۱۳۸۹ برندگان مدال طلای المپیاد ادبی تنها می‌توانستند بدون کنکور در رشته زبان و ادبیات فارسی شرکت کنند، اما از سال تحصیلی ۹۱-۱۳۹۰ به‌بعد، طبق مصوبه جلسه شماره ۷۱۲ شورای عالی انقلاب فرهنگی، ایشان می‌توانند در هریک از رشته‌های دانشگاهی علوم انسانی و هنر بدون کنکور تحصیل کنند.

مطالب که شما باید بدانید آن است که:

اگر عاشق ادبیات نیستید به سودای کنکور ندادن وارد این وادی نشوید.

ادبیات نیاز به عشق و تلاش دارد.

ادبیات را باید درچند سطح بخوانید: سطح دانش، سطح مفهوم، سطح بینش (ساختار مختلف زبان را بشناسید و  بدانید چه ارتباطی با هم دارند و در بافت چه معنایی پیدا می‌کنند.) سطح آخر مفهوم دانش که تلفیقی از تمام سطوح مطالعاتی است. تلاش نمایید به ادبیات فارسی کاملا تسلط داشته باشید، منظور حفظ صرف نیست، بلکه شما باید زبان فارسی را چون موم در دست داشته باشید، منابع هر سال تغییر می‌کند، اما برخی منابع پای ثابت المپیاد ادبی هستند. در حقیقت این آثار میراث زبان فارسی هستند مانند شاهنامه ، حافظ، سعدی، تاریخ بیهقی، مثنوی و ... کلا قبل از این‌ که وارد خواندی جدی المپیاد ادبی شوید باید با این متون آشنایی لازم را داشته باشید.

برای شما نباید مهم باشد که کدام صفحات به عنوان منبع المپیاد ادبی از سوی باشگاه دانش پژوهان اعلام گردد. در صورتی که شما با ادبیات آشنایی لازم را داشته باشید و با متن آشنا باشد وارد ذهن و زبان متن می‌شود و چون آن دنیای فکری را درک کرده باشید و قواعد و ساختار متن را بشناسید به راحتی با آن مواجه می‌شود و فراموش نکنید امکان دارد برخی سوالات نیز حفظی باشد.

سوال: برای المپیاد ادبی چه باید بخوانیم؟

زبان فارسی، آرایه‌های ادبی، تاریخ ادبیات، عروض، سبک شناسی، نقد و تحلیل، میراث نظم پارسی، میراث نثر پارسی، میراث داستانی جهان، میراث غنایی و دراماتیک جهان.

خواندن درست ، از ارکان مهم فهم متن است. برای مثال درست نخواندن ابیات زیر میتواند موجب زلزله‌ی معنایی شود!

بتا هلاک شود دوست در محبت دوست / که زندگانی او در هلاک بودن اوست (شیخ اجل سعدی)

بگیر طره‌ی مه چهره‌ای و  قصه مخوان  /  که سعد و نحس ز تاثیر زهره و زحل است (حضرت حافظ)

الف) زبان فارسی را جدی بگیرید. هر متنی بر زبان استوار است و تشخیص ساختار جمله در ادراک معنا موثر است

اگر با رقص (جهش) ضمیر آشنا نباشید، این ابیات از حافظ را چگونه معنا می کنید؟

باغبانا ز خزان بی خبرت می بینم / آه از آن روز که بادت گل رعنا ببرد

شاه اگر جرعه‌ی رندان نه به حرمت نوشد / التفاتش به می صاف مروق نکنیم

از املا، نکات ویرایشی و دستور تاریخی غافل نشوید و تا می‌توانید تست بزنید. از چهره‌ی تست‌های زبان فارسی نترسید.

ب) آرایه‌های ادبی را با کتاب آرایه‌های ادبی سوم دبیرستان شروع کنید اما به آن اکتفا نکنید. از کشف آرایه‌های جذاب موجود در ابیات هیجان‌زده می‌شوید.

چهار ایهام در بیت زیر پیدا کنید !

جمال دختر رز نور چشم ماست مگر / که در نقاب زجاجی و پرده ی عنبی است

حالا می‌توانید بیت بالا را به دو صورت معنی کنید.

وقتی با آرایه‌ها آشنا می شوید، در می‌یابید خیلی از واژه‌ها تعمدا در بیت به‌کار رفته است. از بازی‌های آوایی شاعران هم لذت بیشتری می‌برید. تست بزنید! تست بزنید! باز هم تست بزنید! از دیوان سعدی بزرگ، حافظ عزیز و خاقانی هم کمک بگیرید

پ) تاریخ ادبیات را صرفا برای دانستن آثار و شرح حال شاعران نخوانید. دانستن اوضاع اجتماعی و احوال روحی هنرمندان درنقد مولف محور آثار آنان یاور منتقدان است. داستانی و تحلیلی بخوانید.

ت) عروض مستقیما در آزمون‌های مرحله‌ی یک و دو مورد سوال قرار نمی گیرد. اما از مباحث شیرین شعر فارسی است. دانستن وزن و قافیه به درست خواندن ابیات کمک می کند. برای تشخیص سماعی وزن ابیات، موسیقی اصیل ایرانی گوش کنید.

ث) برای آشنایی با سبک هر شاعر، چند شعر از او بخوانید و عناصر سبکی او را تشخیص دهید. موتیف‌های فکری، مختصات زبانی و مضامین مورد علاقه‌ی هر هنرمند را بررسی کنید. از کتب نقد و شرح هم کمک بگیرید. منظور از نقد (در این مرحله) شناخت عمقی و تحلیل آثار است.

ج) از رودکی و استادان کهن شروع کنید تا ... استاد شفیعی کدکنی و شاعران معاصر. بین شعر و نظم و لفاظی تمایز قائل شوید. وقتی با یک شعر روبه‌رو می شوید، قبل از فکر کردن به استعاره و ایهام و مجاز و صفت فاعلی مرکب مرخم!، لذت ببرید. به مفهوم نهایی هر بیت فکر کنید.

مثلاً محمد طاهر غنی کشمیری از این که ساقه نرگس مانند قلم تهی است و از زمین آب می‌گیرد و کسی که درد دندان دارد باید با قلم نی آب بخورد، در تشبیه معشوق و رقابت نرگس با آن، و سیلی خوردن وی از دست صبا، چنین مضمون عجیبی می‌سازد

نرگس از چشم تو دم زد، بر دهانش زد صبا /  درد دندان دارد اکنون می خورد آب از قلم

چ) به همین ترتیب از شاهنامه‌ی ابومنصوری بخوانید تا برسید به تذکرة الاولیا و گلستان تا مدیر مدرسه و  بوف کور و کویر. البته ضمن دید تحلیلی.

ح و خ) از ایلیاد و اودیسه و تلماک و نمایشنامه‌های سوفوکل و اوریپید بخوانید تا مسخ و ناطور دشت و صد سال تنهایی. از دانته و میلتون و بوکاچیو تا گوته و آراگون و لورکا و هیوز.

اصلا لازم نیست همه ی آثار معرفی شده را بخوانید. اما با آن ها آشنا باشید.

تا می توانید بخوانید و وارد دنیای کتاب ها شوید.

سعی کنید ابیات زیبایی را که می خوانید، به خاطر بسپارید.