المپیاد نجوم و اختر فیزیک

اخترشناسی، ستاره‌شناسی یا نجوم به دانشِ بررسی موقعیت، تغییرات، حرکت و ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی «اجرام آسمانی» ازجمله ستاره‌ها، سیاره‌ها، دنباله‌دارها، کهکشان‌ها و پدیده‌هایی مانند شفق قطبی و تابش زمینه کیهانی گفته می‌شود که منشأ آن‌ها در خارج از جوّ زمین است.  (قبل از مطالعه ادامه مقاله، یادآور می‌شویم که می توانید کانال تخصصی نجوم و اخترفیزیک را از طریق کلیک در اینجا دنبال کنید.)

اخترشناسی با رشته‌هایی همچون کیهان شناسی، فیزیک، شیمی و مکانیک ارتباط تنگاتنگ دارد. (اگر فقط ستاره‌ها مطالعه شوند به آن اخترشناسیِ ستاره‌ای گفته می‌شود.) اخترشناسی یکی از قدیمی‌ترین علوم است. اخترشناسان در تمدن‌های اولیه بشری به‌دقت آسمان شب را بررسی می‌کردند و ابزارهای ساده اخترشناسی از همان ابتدا شناخته‌شده بودند. با اختراع تلسکوپ، تحولی عظیم در این رشته ایجاد شد و دوران اخترشناسی جدید آغاز شد.

المپیاد نجوم و اخترفیزیک چیست؟

المپیاد نجوم و اخترفیزیک یکی از المپیادهای رسمی‌ایست که در 3 مرحله توسط باشگاه دانش‌پژوهان جوان برگزار می‌شود. نکته‌ای که دانش آموزان باید بدانند آن است که المپیاد نجوم تفاوت‏های بسیار زیادی با نجوم آماتوری دارد. در این المپیاد توانایی حل مسئله‌ی دانش‌آموزان مورد سنجش قرار می‌گیرد و رصد نجوم بخش کمی از سؤالات را در بر می‌­گیرد. المپیاد نجوم و اخترفیزیک از نظر نوع سوالات به المپیاد فیزیک بسیار نزدیک است و نقش رصد در این المپیاد مشابه آزمایشگاه در المپیاد فیزیک است. موفقیت در این المپیاد نیازمند دانش کافی در مباحث ریاضیات و فیزیک است. این موضوع بدین معناست که دانش آموزان باید به کتاب فیزیک 1، 2 و 3 دبیرستان و کتب حسابان 1، 2 و 3،حساب دیفرانسیل و انتگرال مسلط باشند و پس از آن به مطالعه منابع تخصصی این رشته بپردازند. اخترفیزیک، نجوم کروی، مکانیک (کلاسیک و سماوی)، کیهان شناسی، دینامیک کهکشانی، تحلیل داده، ابزارشناسی و رصد (مسلح و غیرمسلح) از موضوعات مهم این المپیاد سال‌های پیشین بوده است. منابع مورد نیاز برای المپیاد نجوم بسیار متنوع است. این مطالعه‌ی مضاعف باعث تقویت خلاقیت و پایه‌های علمی دانش‌آموزان خواهد بود. در اینجا می توانید منابع مورد نیاز المپیاد نجوم را دانلود نمایید.

المپیاد جهانی نجوم و اختر فیزیک

برای نخستین بار المپیاد جهانی نجوم در سال 1996 ما بین دو کشور روسیه و سوئد برگزار گردید. این المپیاد هم همانند دیگر المپیادها همه ساله در یکی از کشورهای میزبان برگزار می‌گردد و در سال 2007 با تغییراتی مواجه شد و که پس از آن، المپیاد جهانی نجوم و اختر فیزیک نامیده شد و بعد از این تغییرات، اولین میزبان تایلند و سپس از آن اندونزی بود و در سال 2009 ایران میزبان سومین دوره المپیاد جهانی نجوم و اختر فیزیک شد که 20 کشور در آن شرکت نمودند و آزمون رصد این دوره در کاروانسرای ده نمک برگزار گردید. البته اولین حضور غیر رسمی تیم المپیاد نجوم ایران در سال 2003 در کشور سوئد بود که تیم ملی ایران موفق به کسب سه مدال برنز گردیده‌است.

مرحله اول المپیاد نجوم و اختر فیزیک

در مرحله‌ی اول تمامی شرکت کنندگان درآزمونی که در بهمن ماه هر سال برگزار می‌گردد، شرکت می‌نمایند و در سال‌های گذشته آزمون به صورت 35 سوال تستی (از سال 1398، 5 سوال پاسخ‌کوتاه نیز مطرح شده‌است.) بوده است. حدود 600 نفر از شرکت کنندگان پذیرفته شده و به مرحله دوم راه می‌یابند. در این مرحله علاوه بر سوالات تحلیلی، معمولاً تعدادی سوال از مباحث نجوم آماتوری طرح می‌شود؛ لذا به دانش‌آموزان توصیه می‌شود که از مطالعه کتاب‌های مقدماتی غافل نشوند. در اینجا می‌توانید به صورت آنلاین در آزمون‌های مرحله اول سال‌های گذشته‌ی المپیاد نجوم و اختر فیزیک شرکت نمایید.

مرحله دوم المپیاد نجوم و اختر فیزیک

آزمون مرحله‌ی دوم در اغلب در اوایل اردیبهشت ماه برگزار می‌گردد. آزمون حدود 10 الی 12 سؤال تشریحی و تحلیلی دارد که در طی مدت زمان پاسخ گویی حدود چهار ساعت و نیم شرکت‌کنندگان باید به آن‌ها پاسخ دهند. واضح است که این سوالات نسبت به سؤالات مرحله‌ی اول به مراتب دشوارتر و پیچیده‌تر می‌شوند.

مرحله سوم المپیاد نجوم و اختر فیزیک

هر سال 40 نفر از دانش آموز راه یافته به مرحله سوم در دوره تابستان در کنار هم جمع می‌شوند و آموزش‌های پیشرفته‌ای را دریافت می‌کنند و در پایان این دوره آزمون تئوری و عملی برگزار می‌شود. بر خلاف مرحله اول و دوم، در مرحله سوم آزمون تحلیل‌داده و رصد سهم عمده‌ای از امتیازات (مجموعه حدود 30-40 درصد) را در بر می‌گیرد.  10 نفر که بالاترین نمره را کسب نمایند موفق به کسب طلا شده و الباقی نقره، برنز و دیپلم افتخار کسب می‌نمایند. برندگان مدال طلا بعد از دوره تابستان، جهت شرکت در المپیاد جهانی، طی دوره‌ای به نام دوره تیم آموزش‌های مرتبط با المپیاد جهانی نجوم و اختر فیزیک می‌بینند تا برای المپیاد جهانی نجوم آماده شوند.

المپیاد جهانی نجوم و اختر فیزیک

هر کشور اجازه دارد با یک تیم حداکثر 5 نفره به همراهی دو لیدر، در المپیاد جهانی نجوم و اختر فیزیک شرکت نماید. برخی از کشورها مانند ایران دو تیم 5 نفره اعزام می‌کنند که یک تیم به عنوان اصلی و دیگری به عنوان تیم مهمان می‌باشد. مسابقات در هر سال، تحت نظر وزارت مربوط کشور میزبان سازماندهی می‌شود و حدود ۱۰ روز ادامه می‌یابد. هر دوره از مسابقات شامل آزمون‌های زیر است:

آزمون نظری یا تئوری که از دو بخش سؤالات کوتاه و بلند تشکیل شده است. هر دوره معمولا شامل ۱۵ سؤال کوتاه و ۲ یا ۳ سؤال بلند است. این آزمون تقریبا نصف نمره نهایی را تشکیل می‌دهد.

آزمون تحلیل داده که آزمونی بر روی کاغذ یا کامپیوتری است که طی آن شرکت‌کنندگان به تحلیل داده‌های واقعی می‌پردازند. این آزمون معمولاً ۲۵٪ نمره کل را تشکیل می‌دهد.

آزمون رصد که می‌تواند شامل رصد زیر آسمان واقعی یا آزمون آسمان‌نما (پلنتاریوم) باشد. این آزمون نیز ۲۵٪ نمره نهایی را تشکیل می‌دهد.

همچنین مسابقه تیمی نیز آزمون دیگری است که طی آن اعضای یک تیم مشترکاً سؤال طولانی یا سختی را حل می‌کنند. نمرات این آزمون تأثیری در نمره نهایی ندارد. زبان رسمی مسابقات انگلیسی است اگرچه امکان ترجمه سؤالات وجود دارد. کشور میزبان مسئول طراحی و تصحیح سؤالات است اگرچه تیم لیدرها می‌توانند به نمرات اعتراض کنند.

اگر می‌خواهید بدانید که المپیاد نجوم و اخترفیزیک را از کجا شروع کنید و برای آن به چه منابعی نیاز دارید، به شما توصیه می‌کنیم مقاله ((منابع المپیاد نجوم و اخترفیزیک چیست؟!)) را بخوانید.