المپیاد جهانی زیست شناسی (برای شرکت دانش‌آموزان ایرانی، با توجه به قوانین اعزام تیم‌های دانش‌آموزی) مختص دانش‌آموزان دبیرستانی است. اولین المپیاد جهانی زیست شناسی پس از المپیاد جهانی ریاضی در سال 1960 در کشور چک و تحت نظارت سازمان ملل آغاز و برگزار گردید و به تدریج گسترش یافت به صورتی که اکنون بیش از 70 کشور در المپیاد جهانی زیست شناسی شرکت می‌کنند. هر کشور عضو می‌تواند هر سال حداکثر ۴ دانش‌آموز را که در المپیادهای زیست‌شناسی کشوری بالاترین رتبه‌ راکسب نموده‌اند، اعزام نماید.

اولین حضور ایران در دهمین دوره المپیاد جهانی (سال 1999) در سوئد بود که موفق به دریافت 2 مدال نقره و 1 مدال برنز گردید و در سال 1397 (2018 میلادی) شیراز میزبان بیست و نهمین المپیاد جهانی زیست شناسی بود که دانش آموزان ایرانی ۲ مدال طلا، 1 نقره و 1 برنز کسب نمودند و همچنین مدال نفر اول این دوره از المپیاد جهانی زیست شناسی به دانش آموزی از ویتنام تعلق گرفت. ایران از سال 1377 عضو المپیاد جهانی زیست‌شناسی گردید و از آن زمان تاکنون دانش آموزان ایرانی 72 مدال در المپیاد جهانی زیست‌شناسی کسب نمودند.

 مرحله اول المپیاد زیست‌شناسی

منابع اصلی مرحله اول زیست شناسی کشوری کتاب‌های درسی زیست‌شناسی، فیزیک و شیمی دبیرستان دوره دوم می‌باشد و سوالات این آزمون درطی سالیان مختلف تغییرات داشته است. ولی به طور میانگین شامل 40 سوال تستی و 5 سوال کوتاه پاسخ که عموما محاسباتی است، می‌باشد. منابع اصلی مرحله اول زیست شناسی کشوری کتاب‌های درسی زیست‌شناسی، فیزیک و شیمی دبیرستان دوره دوم و کتب کمپبل و سولومون می‌باشد که کتاب کمپبل به واسطه جامعیتی که دارد مفیدتر است. مطلبی که باید به آن دقت کنید آن است که سال‌های اخیر به طور تقریبی 10% سوالات به زبان انگلیسی بوده است. همینطور دقت نمایید تسلط بر مباحثی از ریاضی و به خصوص ترکیبیات و احتمال (به علت کاربرد وسیع در مبحث ژنتیک کلاسیک) اهمیت بالایی دارد. در اینجا می‌توانید به صورت آنلاین در آزمون‌های مرحله اول سال‌های گذشته‌ی المپیاد زیست‌شناسی شرکت نمایید.

مرحله دوم المپیاد زیست‌شناسی

راه یافتگان به مرحله دوم المپیاد زیست شناسی دراوایل  اردیبهشت ماه هر سال در آزمون مرحله دوم شرکت می کنند. سبک سوالات در سال‌های اخیرتنوع بیشتری داشته است. در سنوات گذشته 30 سوال به صورت سوالاتی که هر کدام چند گزاره بود و دانش آموز می‌باید (ص) یا (غ) بودن آن ها را بر اساس اطلاعات خود و نوع سوال تعیین کند و همچنین حدود 10 سوال محاسباتی پاسخ کوتاه،  که دانش آموز جواب آخر خود را در پاسخ نامه مشخص می نمود .در این آزمون حدود 40 نفر پذیرفته می‌شوند و برای قبولی در این آزمون تسلط به منابع تخصصی تر در زمبنه زیست‌شناسی نیز ضروری است برای افزایش تسلط باید به طور مداوم و با برنامه ریزی صحیح مطالب آموخته شده را مرور کرد وحل نمودن نمونه سوالات مرحله ‌ی دوم المپیاد زیست‌شناسی سا‌ل‌های پیش جهت محک علمی خودتان و آشنایی با سبک سوالات استفاده نمایید وهرگز فراموش نکنید قرار است مطالب آموزشی را یاد بگیریم و قرار نیست تنها با حفظ کردن موفق بشویم.

1. کمپبل:

اصلی ترین و پایه ترین منبع. همینطور می‌توان گفت عمومی‌ترین منبع که به صورت چکیده و خلاصه، شامل تمام مباحث زیست‌شناسی مورد نیاز در المپیاد زیست و با عمق کم می‌باشد. چند آزمون کمپبل جامع خفن به صورت آنلاین در اینجا برای شما قرار داده شده است.

2. بیوشیمی

باید به مباحث شیمی استوکیومتری، ترمودینامیک و "اسید و باز" تسلط داشته باشید، اصول بیوشیمی لنینجر فصل 1 الی 6 اهمیت بیشتری دارد و بعد از مبحث آنزیم تا قبل از پیام رسانی در درجه دوم اهمیت قرار دارد. در نهایت و در درجه‌ی سوم اهمیت، مبحث از مبحث متابولیسم می‌توان نام برد. فراموش نکنید حل نمودن سوالات به شما کمک شایانی خواهد کرد. در مبحث بیوشیمی منبع دیگری چون کتاب بیوشیمی استرایر وجود دارد که پیشنهاد ما به شما این است که در صورتی که نتوانستید با لنینجر ارتباط بگیرید این کتاب می‌تواند منبع جایگزین باشد، هرچند اولویت با کتاب اصول لنینجر است. دقت نمایید، برای مطالعه‌ی بیوشیمی تخصصی، نیازمند تسلط کافی بر روی مباحثی همچون عبارات درجه دو، سهمی‌ها، تابع و توابع نمایی و به صورت خاص لگاریتم می‌باشید.

3. سلولی:

کتاب زیست شناسی و مولکولی لودیش میتواند کتاب مفیدی باشد و شما بیش از این نیازمند حل سوال خواهید بود .

4. ژنتیک:

ژنتیک از دو مبحث ژنتیک مولکولی و ژنتیک کلاسیک تشکیل شده است که برای هر کدام باید مطالعه‌ی خاصی داشته باشید.

• ژنتیک مولکولی:

 کتاب زیست مولکولی و مهندسی ژنتیک گیتی امتیازی

• ژنتیک کلاسیک

ژنتیک از دیدگاه حل مسئله ساسان امینی کتاب مفیدی خواهد بود. در صورتی  شما اطلاعات ژنتیک کمی دارید کتاب ژنتیک کلاسیک رضا شاه نظر می‌تواند نیاز شما را مرتفع نماید.کتاب مفاهیم و مسائل ژنتیک ولنیتز دارای نمونه سوالات مفیدی است. دقت کنید، در این مورد نیازمند تسلط کافی بر روی مباحث شمارش (در ترکیبیات) و احتمال مقدماتی و احتمال شرطی می‌باشید.

5. تکامل:

در مورد مبحث تکامل کتاب مقدمه ای بر اکولوژی رفتار کربز را مطالعه کنید. هر چند منابع فارسی کمی دراین بخش در دسترس است، باید در موردش تفکر کنید و دید تکاملی خود را رشد دهید.

6. گیاهی:

جلد 3 کتاب زیست شناسی گیاهی ریون بر دو جلد دیگر اولویت دارد و کتاب گیاه‌شناسی رست بخش میوه ساقه را مطالعه کنید و کتاب ریخت شناسی وتشریح گیاهی فیروزه چلبیان و همین‌طور کتاب فیزیولوژی گیاهی تایز و زایگر را مطالعه نمایید.

7. سیستماتیک:

سیستماتیک شامل دو بخش سیستماتیک گیاهی و سیستماتیک جانوری است و برای هر کدام مطالعه‌ی موارد زیر می‌تواند راهگشا باشد.

• سیستماتیک گیاهی:

در مورد گیاهی مطالبی که در کمپبل مطالعه کرده‌اید تا مرحله‌ی دوم المپیاد زیست کفایت می‌کند. سیستماتیک گیاهی سیمپسون فصل 2 تا 6 را مطاله کنید و فصل 7 و 8 چندان مهم نیست. مطالعه‌ی جلد 2 ریون هم مناسب است.

• سیستماتیک جانوری:

مطالعه‌ی کتاب مبانی سیستماتیک جانوری Hickman مناسب است.

8. فیزیولوژی:

برای فیزیولوژی انسانی و جانوری کتاب فیزیولوژی پزشکی گایتون قسمت غشا، عضله ، قلب، گردش خون، کلیه و ... را مطالعه کنید و کتاب فیزیولوژی برن و لوی کتاب دیگری است که در این مبحث مطالعه می‌شود. نکته‌ی قابل تامل این است که این کتاب در برخی موارد با مطالب کتاب فیزیولوژی پزشکی گایتون تناقض دارد و در صورتی که نتوانستید با کتاب گایتون ارتباط بگیرید میتواند به شما کمک کند. قسمت جانوری المپیاد زیست باید در اولویت آخر شما قرار گیرد و در این راستا کتاب مبانی فیزیولوژی جانوری مویز می تواند برای شما راه‌گشا باشد. در صورتی که شما وقت کافی برای مطالعه این مبحث نداشتید با تعمیم دادن زیست انسانی به جانوری می‌توانید سوالات را حل نمایید.

9. اکولوژی:

در این مبحث کتاب‌های الفبای اکولوژی جمعیت کوشا پایداری، مقدمه‌ای بر اکولوژی رفتار کربز و دیویس و همینطور کتاب رفتارشناسی اوبری مانینگ مناسب هستند.

مرحله سوم المپیاد زیست‌شناسی

 اواخر خرداد یا اوایل تیر، راه یافتگان به مرحله ی سوم المپیاد اعلام می شوند. راه یافتگان  مرحله ی سوم از اوایل تابستان در محل برگزاری دوره جمع می شوند و حدود یک ماه و نیم تا دو ماه از تابستان خود را در آن‌جا صرف می‌کنند و آموزش‌هایی به آن‌ها داده می‌شود. آزمون‌های دوره تابستان بر پایه مهارت‌های تئوری و عملی و آزمایشگاه صورت می‌گیرد و دانش پژوهان دوره به ترتیب نمره کسب شده، مدال‌های مختلفی کسب می کنند. تعداد مدال‌های طلا 8 تا، و سایر مدال‌های نقره و برنز هر کدام حدودا 16 تا می‌باشد. همینطور دقت نمایید با توجه به نمرات کسب شده به تعداد محدودی از دانش‌پژوهان گواهی حضور داده می‌شود. پس از این مرحله دوره دیگری برای دانش آموزان دارای مدال طلا برگزار می شود تا از میان آنان 4 نفر به عنوان تیم ملی کشور در مسابقات جهانی المپیاد زیست‌شناسی انتخاب و اعزام شوند.