المپیاد جهانی فیزیک اولین بار  در سال ۱۹۶۷ در شهرورشو کشور لهستان برگزار گردید و با الگو برداری از المپیاد ریاضی تشکیل گردید ، از آن پس این المپیاد همه ساله در یکی از کشورهای جهان برگزار گردیده است. مسابقات شامل آزمون‌های نظری وآزمایشگاهی فشرده است. مسابقه نظری بطور تقریبی 5 ساعت طول می‌کشد.

این مسابقه به مدت دو روز طول می‌کشد. یک روز به مسائل نظری اختصاص داده می‌شود (سه مسئله که شامل حداقل چهار حوزه فیزیک در قبلاً در مدارس متوسطه تدریس شده‌است که شامل 30 امتیاز است). یک روز دیگر به مسائل تجربی (آزمایشگاهی)(یک یا دو مسئله که شامل 20 امتیاز است) اختصاص داده شده‌است.

ایده اولیه‌ی المپیاد جهانی فیزیک با الهام از المپیاد بین المللی ریاضی، سال 1959 در کشورهای بلوک شرقی شکل گرفت. اولین بار در سال 1967 المپیاد جهانی فیزیک در شهر ورشو برگزار گردید، که پروفسور چزلاو اکیسوفسکی برگزار کننده آن بود. چند ماه قبل از مسابقه ، همه کشورهای اروپای مرکزی دعوت شده بودند و پنج کشور بلغارستان ، چکسلواکی ، مجارستان ، لهستان و رومانی شرکت داشتند. هر کشور هیئتی از سه دانش‌آموز و یک سرپرست را اعزام می‌کرد. این مسابقه شامل دو امتحان ، یک تئوری و دیگری آزمایشی بود.

دومین المپیاد جهانی فیزیک با اضافه شدن جمهوری دمکراتیک آلمان ، اتحاد جماهیر شوروی و یوگسلاوی در مجارستان برگزار شد. و  در سال‌های بعد در چکسلواکی ، اتحاد جماهیر شوروی ، بلغارستان و رومانی برگزار گردید. در  ششمین المپیاد جهانی فیزیک در سال 1972 ، فرانسه به عنوان اولین کشور اروپایی و کوبا به عنوان اولین کشور غیر اروپایی به رقابت پیوست.. از آن تاریخ به بعد این المپیادها به جز سه سال ۱۹۷۳، ۱۹۷۸، و ۱۹۸۰ همه ساله در یکی از کشورهای جهان برگزار گردید.  بین سالهای 1990 تا 2000 ،  تعداد کل کشورها از 32 کشور به 63 کشور افزایش یافت. برای میزبانی از مسابقات، هر کشور باید 5 سال زودتر آمادگی خود برای میزبانی از المپیاد جهانی فیزیک را اعلام کند. محل برگزاری المپیاد هر سال، از چند سال قبل تعیین می‌گردد.

تعداد کشورهای شرکت کننده طی سال‌ها به طور پیوسته افزایش یافته است. امروزه، بیش از 80 کشور در المپیاد جهانی فیزیک که یک رویداد بزرگ علمی با حدود 600 شرکت است، شرکت می‌کنند.

ساختار رسمی المپیاد جهانی فیزیک در سال 1968 در یک نشست اختصاصی در چکسلواکی ، بلافاصله پس از دومین  المپیاد جهانی فیزیک شکل گرفت.. اساسنامه و برنامه درسی به طور رسمی توسط هیئت بین المللی که متشکل از روسای هیأت‌ها از تمام کشورهای شرکت کننده است، تشکیل گردید. در سال 1971 تعداد اعضای شرکت کننده در المپیاد جهانی فیزیک برای هر کشور پنج نفر (دانش‌آموز) تعیین گردید و در سال 1976 برای آزمون عملی (آزمایشگاه) یک یا دو سوال تعیین شد، در حالی که در هر مسابقه تئوری، سه سوال  نظری وجود دارد. در سال 1984  دبیرخانه دائمی و دفتر رئیس المپیاد جهانی فیزیک تأسیس گردید و دبیرخانه و رییس المپیاد جهانی فیزیک، برای حمایت اخلاقی و تبلیغات عمومی با یونسکو همکاری کرد. این مقام تا المپیاد 2007 در دست دکتر والدمار گورسکوفسکی بود. بعد از آن، پروفسور میاژه آهته (2007- 2008) و سپس پروفسور هانس جوردنس (2008 - 2018) و پروفسور راجدپ سینگ روات (2018 به بعد) ریاست المپیاد جهانی فیزیک را بر عهده داشتند.

نحوه‌ی اهدای مدال در المپیاد جهانی:

در  المپیاد جهانی فیزیک  2019حداقل نمرات مورد نیاز برای کسب  مدال‌های المپیاد و دیپلم افتخار توسط برگزار کنندگان المپیاد جهانی فیزیک طبق قوانین زیر تعیین گردید.

مدال طلا به 8٪  برتر شرکت کنندگان اعطا می‌شود. مدال نقره باید به 17% درصد برتر بعدی و مدال برنز باید 25% درصد برتر بعدی اعطا شود. دیپلم افتخار  به حدود 35% درصد برتری که مدال کسب نکرده‌اند، اهدا شود و همه‌ی شرکت کنندگان دیگر گواهی مشارکت دریافت می‌کنند. شرکت کننده با بالاترین امتیاز (برنده مطلق) علاوه بر یک مدال طلا جایزه ویژه دریافت می‌کند.

المپیاد فیزیک در ایران

اولین حضور دانش آموزان ایرانی در بیستمین دوره المپیاد جهانی فیزیک در سال 1367(1988 میلادی) بود، و در میان 30کشوره شرکت کننده به مقام بیستم نایل گردید.

مرحله اول المپیاد فیزیک:

این مرحله شامل ۳۰-۴۰ سوال تستی و ۷-۱۰ سوال پاسخ کوتاه می‌باشد. سوالات تستی 3 الی 6 گزینه ای است و نمره منفی آن متناسب با تعداد گزینه‌ها می‌باشد،مدت زمان آزمون حدود سه ساعت است و از چند هزار نفر شرکت کننده کمتر از 1000 نفر پذیرفته می‌شوند و به مرحله دوم راه می‌یابند.

برای قبولی در مرحله اول تاکنون، کتاب های درسی بهترین منبع بوده‌اند و برای داشتن اطلاعاتی جامع تر مطالعه‌‌ی کتاب‌هایی چون کتاب فیزیک نوشته بلت و کتاب‌های هالیدی پیشنهاد می‌گردد. طیق تجربه‌ی سنوات پیشین در صورتی که شما 20% سوالات را پاسخ دهید، جزو راه یافتگان به مرحله دوم خواهید بود. البته توجه کنید، این درصد بر اساس آزمون سال‌های قبل است و هر سال بر اساس تعداد پذیرفته‌شدگان و نمرات آن‌ها، کف قبولی تغییراتی خواهد داشت. در اینجا می‌توانید به صورت آنلاین در آزمون‌های مرحله اول سال‌های گذشته المپیاد فیزیک شرکت نمایید.

مرحله دوم المپیاد فیزیک:

در مرحله دوم المپیاد فیزیک حدود 80 نفر (تقریبا دو برابر ظرفیت نهایی دوره تابستان) پذیرفته می شوند و مرحله سوم راه میابند. بین این نفرات قبل از شروع دوره تابستان، یک روز آزمون عملی گرفته می‌شود که با ضریب 25 درصد نمره آزمون عملی همراه با 75 درصد نمره آزمون تئوری مرحله دو، 40 نفر برتر به دوره تابستان راه می‌یابند. مدت زمان آزمون اغلب 180 دقیقه است که با توجه به کف قبولی سالهای پیشین اغلب اگر نیمی از سوالات را حل کنید، پذیرفته می‌شوید. درصد قبولی در سال‌های پیشین بانضمام آزمایشگاه حدکثر 60% بوده است. اما نکته ای که هرگز نباید فراموش شود این مطلب است که هیچ سوالی را بی پاسخ نگذارید (اصطلاحا تمامی سوالات را زخمی کنید) این نکته‌ای قابل تامل در تمامی آزمون‌های المپیاد به عنوان یک رکن مطرح است.

پس از مطالع کتاب فیزیک و آزمایشگاه دبیرستان کتب زیر را مطالعه نمایید.

آشنایی با مکانیک نوشته کلپنر، کتاب الفبای الکترومغناطیس، الفبای حرارت و سیالات (انتشارات دانش پژوهان )و الفبای نورهندسی(انتشارات دانش پژوهان )، کتاب هالیدی جلد مکانیک و گرما و جلد الکتریسیته،  کتاب الکترودینامیک گریفیتس، کتاب استاتیک و دینامیک نوشته مریام، کتاب مکانیک کلاسیک نوشته مریام وکتاب‌های فیزیک نوشته بلت و نمونه سوالات المپیادهای سال‌های گذشته که هم به صورت کتاب وجود دارد و هم به زودی در سایت قرار داده خواهد شد.

برای مباحث ریاضیات:

کتاب حساب دیفرانسیل و انتگرال و هندسه تحلیلی نوشته توماس  ، کتاب ریاضی عمومی نوشته استوارت و کتب ریاضی دبیرستان و پیش دانشگاهی نظام قدیم (با توجه به حذف مباحثی چون مشتق و... از کتاب‌های دبیرستان کتب نظام قدیم منابع مفیدتری هستند.)

برای حل مساله و دیدن مسائل مفهومی و سخت به کتاب‌های زیر رجوع کنید:

مسائل فیزیک عمومی ایرودف (انتشارات دانش پژوهان) و برگزیده مسائل فیزیک روسیه نوشته اپتیتیود و کتاب دوره درسی فیزیک (انتشارات فاطمی)

نکته‌ی قابل تامل آن است که مطالعه‌ی منابع به تنهایی باعث قبولی 100% شما در آزمون نخواهد بود و نکته‌ی کلیدی، حل نمونه سوالات سخت و مفهومی می‌یاشد، گاهی مباحثی هم در آزمون مطرح می شود که برای شما نا آشنا می‌باشد اما در ابتدای سوال به شما مبحث مورد نظر توضیح داده می‌شود و شما با توجه به آن توضیحات می‌توانید سوال را حل نمایید.

آزمایشگاه:

در سال‌های پیشین در مرحله دوم آزمایشگاه برگزار می‌گردید که در دوسال اخیر در آزمون مرحله دوم فیزیک آزمایشگاه حذف شده است. در گذشته به این شکل بود که در ابتدا آزمون عملی به مدت 45 دقیقه برگزار می‌شد و پس از زمان استراحت، آزمون تشریحی به مدت 210 دقیقه برگزار می‌گردید، که ارزش نمره‌ی آن معادل 1 الی 2 نمره سوال تئوری می‌بود. در قسمت آزمایشگاه یک سری لوازم آزمایشگاهی در اختیار دانش آموز قرار می‌گرفت با توجه به صورت سوال دانش آموز آزمایش را انجام داده و سوال مطرح شده را پاسخ می‌داد.

مرحله سوم:
پذیرفته شدگان مرحله دوم المپیاد کشوری، به دوره تابستان راه پیدا می‌کنند و بعد از آموزش‌هایی که داده می‌شود و آزمون‌های عملی و تئوری که از آن‌ها گرفته می‌شود، بر اساس نمرات کسب شده، 10 نفر مدال طلا، حدود 15 نفر مدال نقره و 15 نفر مدال برنز داده می‌شود. همینطور بر اساس نمرات به تعداد محدودی از دانش‌آموزان گواهی حضور داده می‌شود. دقت کنید در حدود 60% نمرات از آزمون‌های تئوری و 40% از آزمون‌های عملی می‌باشد.

در نهایت از بین 10 نفر مدال طلا، بعد از حدود یک سال آموزش و طی آزمون‌های انتخاب تیم، 5 نفر برتر برای اعزام به مسابقات جهانی المپیاد فیزیک برگزیده و به مسابقات اعزام می‌شوند.