المپیاد کامپیوتر در ایران از سال ۱۳۶۹ و توسط معاونت دانش‌پژوهان جوان برگزار می‌شود. این المپیاد هر ساله بین دانش‌آموزان دبیرستان دوره دوم (سال دهم و یازدهم) برگزار می‌گردد و برگزیدگان نهایی به عنوان نماینده ایران به المپیاد جهانی کامپیوتر اعزام می‌شوند.

المپیاد جهانی کامپیوتر

المپیاد جهانی کامپیوتر (IOI) یک مسابقه برنامه نویسی رقابتی است که همه ساله بین دانش‌آموزان دوره متوسطه برگزار می‌گردد. این المپیاد از نظر تعداد کشورهای شرکت‌کننده، بعد از المپیاد بین المللی ریاضی، در رتبه دوم قرار دارد (83 کشور در IOI 2017). اولین المپیاد جهانی کامپیوتر در سال 1989 در شهر Pravetz کشور بلغارستان برگزار شد. این مسابقه شامل دو روز برنامه نویسی و حل مسئله الگوریتمی است. دانش‌آموزان شرکت کننده در المپیاد جهانی کامپیوتر به صورت انفرادی با هم رقابت می‌کنند و از هر کشور حداکثر می‌توانند چهار شرکت‌کننده داشته باشد. دانش آموزان تیم های ملی از طریق مسابقات ملی انتخاب می شوند. المپیاد جهانی کامپیوتر یکی از معتبرترین مسابقات علوم کامپیوتر در جهان است. یونسکو و IFIP حامی این مسابقه هستند.

مرحله اول المپیاد کامپیوتر

آزمون مرحله اول حدوداً شامل ۳۰ سؤال تستی پنج گزینه‌ای است که با هدف سنجش هوش شرکت‌کنندگان و با نیاز به حداقل دانش قبلی طراحی شده‌است. زمان آزمون مرحله اول به طور معمول اوایل و یا اواسط بهمن‌ماه می‌باشد. شرکت در این آزمون برای دانش‌آموزان رشته‌های ریاضی-فیزیک مجاز می‌باشد و در صورت کسب مدال از جوایز آن بهره‌مند می‌گردند. مباحثی که فراگیری آن‌ها برای دانش‌آموزان در این مرحله می‌تواند مفید باشد، شامل ابزارهای مقدماتی آنالیز ترکیبی (ترکیبیات) از جمله شمارش، شمارش مضاعف، انواع جایگشت، اصل شمول و عدم شمول، مسائل توزیع و روابط بازگشتی است. همینطور آشنایی با مفاهیمی مانند استقرا، لانه‌کبوتری، رنگ‌آمیزی، ناوردایی، گراف، الگوریتم‌ها، احتمال و مسائل منطقی می‌تواند کمک کننده باشد. حدوداً 10 الی 15 درصد برتر شرکت کنندگان این مرحله و همچنین ۱۰ نفر برتر هر استان برای آزمون مرحله دوم برگزیده می‌شوند. در اینجا می‌توانید به صورت آنلاین در آزمون‌های مرحله اول سال‌های گذشته‌ی المپیاد کامپیوتر شرکت نمایید.

مرحله دوم المپیاد کامپیوتر

این آزمون (که اغلب در اوایل ماه اردیبهشت برگزار می‌شود) در دو روز برگزار می‌شود که روز اول آن تستی و روز دوم، تشریحی می‌باشد. معمولاً حدود 80 نفر برتر این آزمون برای آزمون مرحله سوم برگزیده می‌شوند. برای پذیرش نفرات برتر، ابتدا امتحان تستی تصحیح شده، و سپس امتحان تشریحی روز دوم (حدودا) 200 نفر برتر تصحیح می‌شود. در نهایت با ضریب برابر بین آزمون تستی و تشریحی، 80 نفرات برتر انتخاب شده و به مرحله سوم راه پیدا می‌کنند. برای شرکت در آزمون مرحله 2، تسلط بر روی مباحث ذکر شده برای مرحله اول بسیار مهم می‌باشد!

مرحله سوم المپیاد کامپیوتر

80 نفر پذیرفته شده در آزمون مرحله 2، قبل از ورود به دوره تابستان در آزمونی معروف به آزمون مرحله 3 شرکت می‌کنند که مباحث آن تماما برنامه نویسی می‌باشد. هدف از این آزمون، ارزیابی توانایی حل مسئله دانش‌پژوهان با بهره‌گیری از کامپیوتر می‌باشد. زیرا در ارزیابی المپیاد جهانی کامپیوتر به تمامی بر پایه‌ی برنامه‌نویسی بوده و در دوره‌ی تابستان نیز بیش از نیمی از امتحانات جهت تعیین مدال دانش‌پژوهان مبتنی بر آزمون‌های برنامه‌نویسی است. در نتیجه انتظار می‌رود که دانش‌آموزان نهایی در دوره تابستان المپیاد کامپیوتر، شناخت کافی نسبت به برنامه‌نویسی داشته باشند. همانطور که گفته شد، این آزمون به صورت برنامه‌نویسی می‌باشد و حدوداً ۴۰ نفر در آن برای دوره تابستان برگزیده می‌شوند، سوال‌های این آزمون معمولاً سوال‌هایی هستند که بدون استفاده از الگوریتم‌های پیچیده حل می‌شوند، برای حل این سوال‌ها دانش‌پژوه باید مانند مرحله ۲ سؤال‌ها را به صورت نظری حل کند، سپس آن را به صورت کد پیاده‌سازی کند، البته در این سوال‌ها از الگوریتم‌هایی مانند الگوریتم‌های اولیه گراف و برنامه‌نویسی پویا نیز استفاده می‌شود، همچنین مهارت در نوشتن کدهای پسگرد (backtrack) بسیار تأثیرگذار و کاربردی است. در نهایت با ضریب (تقریبی) 60 درصد آزمون مرحله 2 و 40 درصد آزمون مرحله 3، پذیرفته‌شدگان دوره تابستان مشخص خواهند شد.

در دوره تابستان افرادی که در مرحلهٔ سوم برگزیده می‌شوند تابستان تحت آموزش قرار می‌گیرند. این آموزش‌ها شامل آموزش‌های تئوری و عملی (برنامه نویسی) می‌باشد و بر اساس این آموزش‌ها امتحانات تئوری با ضریب 40 درصد و عملی با ضریب 60 درصد از دانش‌پژوهان گرفته می‌شود. در نهایت به دانش پژوهان مدال‌های برنز، نقره و طلا به صورت زیر داده می‌شود:

به ۸ نفر اول دوره تابستان مدال طلا اهدا خواهد شد. به نفرات ۹ تا ۲۴ دوره تابستان مدال نقره اهدا خواهد شد. به دیگر دانش‌پژوهان مدال برنز اهدا خواهد شد. دارندگان نشان طلا به دوره یک‌ساله آمادگی تیم جهانی دعوت می‌شوند و از میان آنان، ۴ نفر به عنوان نماینده ایران در المپیاد جهانی انتخاب می‌گردند. دقت کنید در شرایطی که کمیته تشخیص دهد، به تعداد محدودی از دانش‌پژوهان دوره تابستان، تنها گواهی حضور خواهد داد.

جهت انتخاب و اعزام تیم المپیاد کامپیوتر به مسابقات جهانی، به مدال آوران طلای المپیاد کامپیوتر دوره‌ی تابستان، در پاییز و زمستان سال تحصیلی بعد دوره‌ای معروف به انتخاب تیم برگزار می‌گردد. در این دوره مباحث پیشرفته‌ی داده‌ساختارها و الگوریتم‌ها، پس‌گرد و روش‌های جستجو، برنامه‌نویسی پیشرفته و سایر روش‌های حل مساله‌ با محور المپیاد جهانی (برنامه نویسی) تدریس می‌گردند. تمامی آزمون‌های تمرینی و اصلی این دوره به صورت عملی برنامه‌نویسی خواهد بود. در نهایت 4 نفر برتر به عنوان تیم اول انتخاب شده و به مسابقات جهانی اعزام می‌گردند.